زنگ هشدار برای والدین کنترلگر؛ مراقب فرزندان خود باشید

دنا طالبی
روانشناس

متخصصان حوزه روانشناسی معتقدند که فرزندان والدین کنترلگر بیشتر از باقی افراد در معرض اضطراب، افسردگی و احساس بی‌ارزشی قرار دارند.

به گزارش پایگاه خبری سازمان نظام روان‌شناسی و مشاوره ایران، نتایج مطالعات انجام شده در حوزه روان‌شناسی کودک و خانواده نشان می‌دهد کنترل‌های رفتاری مداوم والدین در جهت موفقیت تحصیلی، ورزشی یا اجتماعی فرزندان می‌تواند آثار منفی بلند مدتی بر سلامت روان کودکان بر جای بگذارد. پژوهشگران هشدار داده‌اند که تداوم این نوع کنترل‌های رفتاری، خطر ابتلا به اضطراب عملکردی، افسردگی، احساس ناکافی بودن و حتی اختلالات رفتاری را در دوران نوجوانی و بزرگسالی افزایش می‌دهد.

در این پژوهش‌ها آمده است که کنترل‌های رفتاری بیش از حد والدین، چه به‌صورت آشکار (مانند انتقاد مداوم، مقایسه با دیگران و تحقیر در صورت شکست)و چه به شکل پنهان (مانند بیان انتظارات غیرواقع‌بینانه یا وابسته کردن محبت به موفقیت) می‌تواند در ذهن کودک نوعی شرطی‌سازی هیجانی منفی ایجاد کند. این امر باعث می‌شود کودک باور کند «ارزشمند بودن» او وابسته به نتیجه عملکرد است نه به خودوجودی‌اش.

پیامدهای روانی و اجتماعی فرزندان والدین کنترلگر

بر اساس یافته‌های روان‌شناسی رشد، کودکانی که با والدین کنترلگر رشد می‌کنند، اغلب ویژگی‌هایی مانند کمال‌گرایی افراطی، ترس از شکست، اجتناب از تجربه‌های جدید و ناتوانی در ابراز هیجان‌های منفی از خود نشان می‌دهند. این کودکان در بلند مدت بیشتر در معرض افسردگی، اضطراب فراگیر و احساس گناه مزمن قرار می‌گیرند.

روانشناسان کودک معتقدند:«کنترل‌های رفتاری بیش از حد والدین برای دستیابی فرزندانشنان به عملکرد ایده‌آل، معمولا از نیت خیرخواهانه نشأت می‌گیرد، اما وقتی کودک پیام “به اندازه کافی خوب نیستی” را مکرراً دریافت کند، تصویر ذهنی مثبتی از خود در ذهنش شکل نمی‌گیرد. این وضعیت در آینده بر روابط عاطفی، تحصیلی و حتی شغلی او می‌تواند اثرگذار باشد.»

همچنین مشاهدات بالینی مطرح شده توسط متخصصان سلامت روان کودکان بیانگر این موضوع است که اغلب فرزندان والدین کنترلگر به ظاهر موفق‌اند، اما از درون، احساس اضطراب، ترس از ناکامی و خشم فروخورده دارند. این نشانه‌ها می‌تواند ریشه در الگوی فرزندپروری مستبدانه داشته باشد.»

این یافته‌ها در حالی است که پژوهش‌های دانشگاهی در سال‌های اخیر نیز این نتایج را تأیید کرده‌اند. بر این اساس، مطالعه‌ انجام شده در دانشگاه هاروارد در سال ۲۰۲۲ میلادی نشان داد کودکانی که والدینشان بیش از اندازه بر موفقیت تأکید می‌کنند، در مقایسه با سایر همسالان، ۴۰ درصد بیشتر علائم اضطراب و افسردگی را تجربه می‌کنند. همچنین، بررسی‌های انجمن روان‌شناسی آمریکا (APA) حاکی از آن است که سبک فرزندپروری مستبدانه والدین به‌ویژه در دوره‌های بحرانی رشد (۷ تا ۱۲ سالگی) می‌تواند باعث تضعیف انگیزش درونی و کاهش حس لذت از یادگیری کودکان شود.

این یافته‌ها با نظریه «انگیزش خودمختار» دسی و رایان نیز هم‌خوانی دارد؛ بر اساس این نظریه، کودک زمانی رشد سالم هیجانی پیدا می‌کند که سه نیاز بنیادین او یعنی خودمختاری، شایستگی و ارتباط عاطفی ایمن تأمین شود. کنترلگری‌هایی بیش از حد والدین نیز هر سه این نیازها را تضعیف می‌کند.

پیامدهای بلندمدت

کارشناسان هشدار می‌دهند که آثار روانی ناشی از رفتارهای والدین کنترلگر تنها به دوران کودکی محدود نمی‌شود. نوجوانانی که در این محیط‌ها رشد کرده‌اند، معمولا در بزرگسالی نیز با مشکلاتی همچون وابستگی عاطفی، فقدان اعتماد به نفس یا ترس از ارزیابی دیگران مواجه می‌شوند. برخی از آنان در نقش والد، همان الگو را بازتولید می‌کنند و چرخه کنترلگری را به نسل بعد از خود منتقل می‌کنند.

توصیه‌های روان‌شناختی برای والدین

متخصصان حوزه روانشناسی توصیه می‌کنند والدین به جای تمرکز بر نتیجه، بر فرآیند تلاش فرزندان خود تأکید کنند و در خانه محیطی امن برای ابراز احساسات فراهم آورند. تشویق کودکان برای ابراز هیجان‌ها، پذیرش خطاها و گفتگو درباره احساسات، به رشد تاب‌آوری و عزت‌نفس کودکان کمک شایانی می‌کند.

همچنین روان‌شناسان بر این باورند که پذیرش بدون قید و شرط، یعنی دوست داشتن کودک صرف‌نظر از عملکرد او مهم‌ترین عامل محافظ در برابر آسیب‌های روانی خواهد بود. خانواده‌هایی که از مهارت‌های فرزندپروری مقتدرانه استفاده می‌کنند، معمولا فرزندانی شادتر، خلاق‌تر و با انگیزه درونی پایدارتر تربیت می‌کنند.

انتهای پیام